Με το πέρας του χρόνου, η τεχνολογία blockchain (που στα ελληνικά αποδίδεται με τη φράση «αλυσίδα συστοιχιών») η οποία αναπτύσσεται την τελευταία περίπου δεκαπενταετία, βρίσκει εφαρμογή σε ολοένα και μεγαλύτερο αριθμό πεδίων. Η συνεχής αναζήτηση για νέα πεδία εφαρμογής πέραν των κρυπτονομισμάτων οδήγησε και στην ανάπτυξη «έξυπνων» συμβολαίων τα οποία με τη σειρά τους οδήγησαν στην ανάπτυξη αντίστοιχης μεθόδου για επίλυση διαφορών επί του περιεχομένου τους, ακριβώς με την αξιοποίηση της ίδιας τεχνολογίας.
Στο σημείο αυτό, αξίζει να γίνει μία σύντομη αναφορά στην ευρύτερη τεχνολογία του blockchain και των «έξυπνων» συμβολαίων. Πρόκειται επί της ουσίας για μία συστοιχία από συναλλαγές ή μαθηματικές πράξεις (η «αλυσίδα») των οποίων το ιστορικό δεν μπορεί να παραβιαστεί ή να τροποποιηθεί, δημιουργώντας έτσι μία μοναδική αλληλουχία. Τα δεδομένα αυτής της αλληλουχίας δεν αποθηκεύονται σε μία μόνο βάση αλλά υπάρχουν ταυτόχρονα σε ένα δίκτυο εκατομμυρίων υπολογιστών. Αυτό είναι και το χαρακτηριστικό που καθιστά απαραβίαστη την αλυσίδα αυτή αφού για να μπορέσει κάποιος να τροποποιήσει οποιοδήποτε δεδομένο της συστοιχίας, προϋποθέτει τη διάθεση τεράστιας υπολογιστικής ισχύος που θα μπορούσε να καταβάλει ένα τέτοιο δίκτυο εκατομμυρίων υπολογιστών.
Σε αυτή λοιπόν τη βάση αναπτύχθηκαν και τα «έξυπνα» συμβόλαια, τα οποία συντάσσονται όχι σε οποιαδήποτε κοινή γλώσσα αλλά με ψηφιακό κώδικα, λειτουργώντας σαν λογισμικά. Αυτό το χαρακτηριστικό τους επιτρέπει να εκτελούν ή να εφαρμόζουν αυτόματα συμβατικές υποχρεώσεις. Για παράδειγμα, σε ένα απλό συμβόλαιο για την πώληση ενός αντικειμένου, το «έξυπνο» συμβόλαιο μπορεί να προγραμματιστεί ώστε μόλις ο πωλητής λάβει το προκαθορισμένο αντίτιμο, αυτόματα η ιδιοκτησία του αντικειμένου να μεταφερθεί στον αγοραστή. Είναι απίθανο τέτοια συμβόλαια, το αντικείμενο των οποίων είναι μία απλή συναλλαγή, να αποτελέσουν βάση για μία διαμάχη. Υπάρχουν ωστόσο συμβόλαια που είναι πολύ πιο σύνθετα και είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν κάποιου είδους παρεξήγηση λ.χ. αναφορικά με το αντικείμενο ή τη διαδικασία της συναλλαγής. Για αυτό ακριβώς αναπτύχθηκαν διάφορες μέθοδοι διαιτησίας αξιοποιώντας την τεχνολογία του blockchain.
Μία από τις μεθόδους blockchain διαιτησίας είναι αυτή που ανέπτυξε η εταιρεία CodeLegit η οποία συνέταξε σχετικούς κανονισμούς και προσβλέπει στη σύσταση μίας Αρχής που θα διορίζει τον διαιτητή σε μια τέτοια διαδικασία και ο οποίος θα μπορούσε να ήταν κάποιος με νομικό υπόβαθρο ή κάποιος με καλή γνώση της τεχνολογίας του blockchain. Η επικοινωνία για τη διεξαγωγή της διαιτησίας θα μπορούσε να γίνει μέσω ηλεκτρ. ταχυδρομείου ή και ακόμη με προφορικές ακροάσεις ή τηλεδιασκέψεις εάν κριθεί απαραίτητο (όπως γίνεται αυτή τη στιγμή σε οποιαδήποτε διαδικτυακή διαιτησία).
Στην αντίπερα όχθη, η εταιρεία Kleros αναπτύσσει ένα εντελώς διαφορετικό σύστημα διαιτησίας που αξιοποιεί στο έπακρον την τεχνολογία blockchain, με τη δημιουργία ενός παράλληλου δικαστικού συστήματος στο οποίο υπάρχει ένα γενικό δικαστήριο καθώς και άλλα πρωτοβάθμια ειδικά δικαστήρια που εκδικάζουν υποθέσεις σε συγκεκριμένα πεδία διαφορών (π.χ. μεταφορές, ασφαλιστικά, εμπόριο κ.α.). Το σύστημα παρέχει ακόμη και τη δυνατότητα έφεσης των αποφάσεων των πρωτοβάθμιων ειδικών δικαστηρίων στο δευτεροβάθμιο γενικό δικαστήριο. Οι διαφορές επιλύονται από «ενόρκους» που επιλέγονται τυχαία και των οποίων η ανεξαρτησία και η αντικειμενικότητα διασφαλίζεται μέσω μηχανισμών που παρεμποδίζουν την εξαγορά των ψήφων τους. Το σύστημα των «ενόρκων» ωστόσο είναι κάπως προβληματικό στην προκειμένη περίπτωση αφού η εταιρεία δεν επιτρέπει στις δύο πλευρές να παρουσιάσουν τα επιχειρήματα και να αναπτύξουν τις θέσεις τους. Οι «ένορκοι» καλούνται να αποφασίσουν μόνο στη βάση των στοιχείων και των δεδομένων της συναλλαγής.
Οι εξελίξεις αυτές είναι συναρπαστικές και θα μπορούσε εύλογα κανείς να ισχυριστεί ότι είναι ο προάγγελος του μελλοντικού συστήματος επίλυσης διαφορών. Ωστόσο, υπάρχουν ακόμη αρκετά προβλήματα και κενά που καθιστούν δύσκολη την πλήρη αντικατάσταση της παραδοσιακής διαιτησίας:
Α) Υπάρχουν δικαιοδοσίες στις οποίες ένα συμβόλαιο γραμμένο σε ψηφιακό κώδικα, δεν αναγνωρίζεται ως έγκυρο. Περαιτέρω, η μετάφραση ή η μεταφορά ενός συνηθισμένου συμβολαίου σε κώδικα πιθανόν να δημιουργήσει κενά που καταστρατηγούν την αρχική πρόθεση των μερών ή που θα καθιστούν δύσκολη τη συμμόρφωση και την εκτέλεση των συμβατικών υποχρεώσεων.
Β) Δεν είναι ξεκάθαρο εάν ένα «έξυπνο» συμβόλαιο που περιέχει ρήτρα διαιτησίας γραμμένη σε κώδικα, πληροί τα κριτήρια διεθνών προτύπων οι οποίες επιβάλλουν όπως η ρήτρα διαιτησίας να είναι γραπτή (π.χ. η πρότυπη νομοθεσία για το ηλεκτρονικό εμπόριο που συνέταξε η Επιτροπή των Ηνωμένων Εθνών για το Διεθνές Εμπορικό Δίκαιο (UNCITRAL) το 1996). Αυτό φυσικά θα μπορούσε εύκολα να υπερπηδηθεί με τη σύναψη ξεχωριστής γραπτής συμφωνίας η οποία θα προνοεί για τον τόπο διεξαγωγής της διαιτησίας, το εφαρμοστέο δίκαιο και τους κανονισμούς της διαιτητικής διαδικασίας ώστε να μην υπάρχει κανένα κενό.
Γ) Η έκβαση μίας blockchain διαιτησίας, ιδιαίτερα σε συστήματα όπως αυτό που ανέπτυξε η Kleros, ενδεχομένως να μην μπορεί να αναγνωριστεί ή ακόμη και να εκτελεστεί λόγω του ότι τα μέρη δεν έχουν τη δυνατότητα να παρουσιάσουν τις θέσεις τους με αποτέλεσμα να καθιστούν προβληματική την όλη διαιτητική διαδικασία και άκυρη την οποιαδήποτε απόφαση.
Στη βάση των πιο πάνω, φαίνεται πως οι σύνθετες διαφορές με αντικείμενο μεγάλης αξίας, θα συνεχίσουν τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα να επιλύονται στη σφαίρα της παραδοσιακής διαιτητικής διαδικασίας. Η ραγδαία όμως ανάπτυξη και επέκταση της τεχνολογίας blockchain σε κάθε τομέα της ανθρώπινης δραστηριότητας φαίνεται πως αναπόφευκτα θα οδηγήσει στο σημείο όπου θα κληθούμε να δώσουμε λύσεις και να διορθώσουμε τις πιο πάνω αδυναμίες ώστε η διαιτησία να επιτύχει τον πρωταρχικό της σκοπό ακόμη και στο ψηφιακό πεδίο: την επίλυση διαφορών κατά τρόπο αξιόπιστο, γρήγορο και φθηνό.